Λόγος περὶ τοῦ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ. Ὅτι τὸ Πνεῦμα ὅπερ ἐφάνη εἰς τοὺς Ἀποστόλους δὲν ἦτο ἡ ὑπόστασις τοῦ Πνεύματος, ἀλλ’ ἡ Χάρις τῶν τριῶν Προσώπων, καὶ ὅτι ἄλλο χάρις καὶ ἄλλο ὑπόστασις. Ἐκ τῆς Εὐαγγελικῆς Σάλπιγγος Μακαρίου τοῦ ἐν Πάτμῳ, διεσκευασμένος.

Ἀπὸ τοῦτο ἐννόησον, ὦ Λατῖνε, ὅτι ἐπειδὴ ἡ ἐνέργεια καὶ τὰ χαρίσματα τοῦ Παναγίου Πνεύματος εἶναι κοινά, διὰ τοῦτο λέγεται καὶ ὁ Υἱὸς ὅτι πέμπει Πνεῦμα Ἅγιον καὶ αὐτὴ ἡ πέμψις εἶναι χρονική· καὶ αὐτὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, ὅπερ ἀκούεις ὅτι θέλει πέμψει ὁ Υἱός, δὲν εἶναι ἡ ὑπόστασις, δὲν εἶναι ἡ οὐσία, ἀλλ’ ἡ Χάρις τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Ἂν αὐτὸ τὸ ἐγνώριζες σὺ ὁ Λατῖνος, δὲν ἐχωρίζεσο ἀπὸ τὴν θείαν Γραφήν, δὲν ἔπιπτες εἰς τὸν ἀναθεματισμὸν τῶν Συνόδων. Ἂν ἐγνώριζες ταύτην τὴν ἀλήθειαν, τὴν ὁποίαν κηρύττουσιν εἰς σὲ σήμερον τόσοι καὶ τόσοι οἰκουμενικοὶ Διδάσκαλοι, ἔμενες εἰς τὴν εὐσέβειαν. Ποίαν; Ὅτι ἄλλο ἡ οὐσία τοῦ Παναγίου Πνεύματος καὶ ἄλλο ἡ Χάρις καὶ ἡ ἐνέργεια καὶ οὐδέποτε ταυτίζονται, οὔτε ποτὲ γίνονται ἓν καὶ ταὐτό. Καθὼς πάλιν ἀπὸ τοὺς Θεολόγους τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μαρτυρεῖται. Καὶ τί λέγω μαρτυρεῖται, ὡς δόγμα κοινὸν καὶ ἀναμφίβολον κρατεῖ ἡ Ἀνατολικὴ Ἐκκλησία, ὅτι τὰ περὶ τὴν οὐσίαν οὐδέποτε ταὐτίζονται τῇ οὐσίᾳ· εἰ δὲ ἦτο ἀλλέως, πῶς Ἰουστῖνος ὁ φιλόσοφος ἔλεγεν· «Οὐκ ἔστι τὸ ὂν καὶ τὸ πρόσωπον ταὐτόν»; Πῶς ὁ Ἀθανάσιος ἔλεγεν· «Ἡ οὐσία ὑπέρκειται τῆς κινήσεως καὶ προηγεῖται ἐκείνης».

Ἀλλὰ καὶ μὲ λόγους ἀποδεικτικοὺς βεβαιοῦσι τὴν ἀλήθειαν οἱ διδάσκαλοι λέγοντες· α’ ἡμεῖς γινόμεθα μιμηταὶ τοῦ Θεοῦ καὶ ὄχι τῆς οὐσίας, ἄρα ἡ θεότης ἔχει διαφορὰν ἀπὸ τῆς οὐσίας· β’ ὁ Θεὸς ἔχει βούλησιν πρὸς ποίησιν καὶ οὐσίαν πρὸς γέννησιν καὶ πρόοδον, ἄρα διαφέρει ἡ βουλὴ τῆς οὐσίας· γ’ αἱ ἐνέργειαι τοῦ Θεοῦ εἰς τὰ ἔξω καὶ αἱ δυνάμεις εἶναι ἄπειροι· ἡ δὲ οὐσία μία, ἄρα διαφέρει ἡ οὐσία τῆς δυνάμεως καὶ ἐνεργείας· ἐπειδὴ τὸ πληθυνόμενον καὶ ἑνιαῖον δὲν ταυτίζεται· δ’ ἡμεῖς μετέχομεν τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ· ε’ ἂν ἕκαστον τῶν προσόντων εἶναι ἓν μὲ τὴν οὐσίαν αὐτοῦ, τὰ προσόντα εἶναι διάφορα καὶ πολλά, καθὼς καὶ αὐτοὶ ὁμολογοῦσιν· ἄρα ἕπεται ὅτι ὁ Θεὸς θὰ ἔπρεπε νὰ εἶναι ὄχι μόνον σύνθετος, ἀλλὰ καὶ ἐξ ἀνομοιομερῶν συγκείμενος· ϛ’ θεία οὐσία ὑπάρχει ἄρρητος καὶ ἀνερμήνευτος, τὰ δὲ ὀνόματα αὐτῆς τῆς θείας οὐσίας ὑπάρχουσι ρητά, λοιπὸν διαφέρει πολὺ ἡ οὐσία τῶν περὶ αὐτῆς θεωρουμένων ὀνομάτων· ζ’ τὸ ὂν ἔκ τινος (τὸ ἐλθὸν εἰς ὕπαρξιν ἔκ τινος ἄλλου), διαφέρει τοῦ ἐξ οὗ ἐστιν (ἐξ ἐκείνου, ἀπὸ τὸ ὁποῖον ἔλαβε τὴν ὕπαρξιν), ἀλλ’ ἡ σοφία, ἡ δικαιοσύνη, ἡ πρόνοια, ἡ ἀγαθότης, τὸ ἔλεος καὶ ἄλλα τοιαῦτα, ἐκ τῆς οὐσίας προέρχονται τοῦ Θεοῦ·


Ὑποσημειώσεις

[1] Ἐννοεῖ Θωμᾶν τὸν Ἀκινᾶτην, Λατῖνον σχολαστικὸν φιλόσοφον καὶ Θεολόγον τοῦ ΙΓʹ αἰῶνος.